Geloof en wetenschap

De relatie tussen Bijbel en wetenschap is er één van water en vuur. Wie zegt dat hij gelooft dat God alles geschapen heeft, wordt vanuit het andere 'kamp' wat meewarig aangekeken. Met enig medelijden klinkt dan: 'Gelóóf jij dat nog ...? '. Meestal beseft men niet dat ook in de wetenschap geloof een grote rol speelt. Eerst wordt bedacht hoe het zou kunnen zijn (theorie, aannames, uitgangspunten ... geloof) en vervolgens worden daar de bewijzen bij gezocht en zegt men: zie je wel?!
Natuurlijk: wetenschap is goed wanneer zij ons dichter bij de waarheid brengt. In de recente geschiedenis van de wetenschap is er echter een proces gaande waarbij de Bijbel langzamerhand buitenspel is gezet.
Dit boekje is geschreven met de rotsvaste overtuiging, dat de Bijbel het Woord van God is; voor gelovigen dus de absolute autoriteit! In dit boekje gaat het onder meer om zaken als: geloof en wetenschap, de kennis van de mens, de rol van de duivel en beweringen en bewijzen.

Aanhangers van de evolutieleer en het creationisme bestrijden elkaar met dezelfde bekeringsdrift. Maar ook hun denkpatronen lijken verrassend veel op elkaar, stelt filosoof Michael Ruse. Beide stromingen formuleren volgens Ruse twee tegengestelde, maar aan elkaar verwante antwoorden op de teloorgang van het geloof sinds de Verlichting. Elke richting pretendeert de waarheid in pacht te hebben rondom filosofische thema's zoals de oorsprong van de mens, onze morele waarden en de aard van de werkelijkheid.

De natuurkunde, denken sommige vooraanstaande fysici, is bijna klaar. Binnen afzienbare tijd zal 'alles' begrepen worden. Samengevat in compacte formules, die de wereld om ons heen en het menselijk bestaan doorzichtig zullen maken, vanaf de oerknal tot en met de toekomst. Als er een God is die van dit 'alles' deel uitmaakt zal hij vanzelf te voorschijn komen. Dat is dan de bekroning van het menselijk verstand. In dit boek wordt nagegaan waar zulke verwachtingen op berusten. Wat is het voor een werkelijkheid waar de natuurkundigen zich mee bezig houden? Is die 'objectief', d.w.z. onafhankelijk van de onderzoeker die haar waarneemt? Is het de hele werkelijkheid? Is de natuurkunde in staat een wereldbeeld te funderen, waarin de mens zijn plaats vindt en de weg naar de diepere zin van zijn bestaan? Als de natuurkundigen ooit klaar zullen zijn, is dan 'alles' begrepen?

Wat kan er wetenschappelijk over God gezegd worden? Binnen de gangbare wetenschapsopvatting moet het antwoord op deze vraag luiden: niets! Uitspraken over God kun je immers niet toetsen aan de hand van herhaalbare experimenten, en God is nooit en nergens direct waarneembaar. Als bij voorbaat al vaststaat dat de wetenschap niets over God kan zeggen, wat zegt dit dan over die wetenschap? Is een wetenschap die sommige zaken bij voorbaat uitsluit, nog wel wetenschap? Wat zegt het over het christelijk geloof? Kun je wel geloven in zaken die zich onttrekken aan elke wetenschappelijke waarneming? En wat zegt het voor de theologie, die het tegelijk over God wil hebben en wetenschap zijn? Vanuit deze vragen bespreekt Sarot de verhouding tussen theologie en andere wetenschappen, waarbij het uiteindelijk om de vraag gaat of wetenschap God-loos is of goddeloos.

De oerknal blijft in het nieuws. Deze theorie over het ontstaan van het heelal wordt gebracht als een alternatief voor de Bijbelse leer van de schepping. Na de meetresultaten van de Hubble-telescoop stapelen de onmogelijkheden en de vragen rondom de oerknal zich steeds meer op. In dit deel van de Amersfoortse Studies behandelt dr. Norbert Pailer, astronoom en ex-medewerker van de NASA, vragen die aan de orde komen bij het construeren van hypothesen over het ontstaan van het heelal en de processen die zich daarna afspeelden. Problemen worden door hem niet omzeild, maar de betrouwbaarheid van de Bijbel staat voor hem niet ter discussie. De vragen die hij oproept, tonen aan dat wij in feite nog ontzettend weinig afweten van het hoe en waarom van het heelal, hoe vergevorderd de astronomie in onze tijd ook is. Het heelal blijft een stuk schepping waar we met verwondering naar kunnen kijken.

Collins is de Amerikaanse geneticus die met zijn Human Genome Project het menselijke DNA ontcijferde. Kan zo iemand in God geloven? Collins beantwoordt deze vraag volmondig met ja. Hij gelooft, en legt verband tussen zijn wetenschappelijke ontdekkingen en het bestaan van God. Daarbij voert hij rationele gronden aan om te geloven in een Schepper. Het geloof in een transcendente, persoonlijke God - en zelfs de mogelijkheid van een wonder - kan volgens hem goed samengaan met een wetenschappelijk wereldbeeld waarin ook evolutie een plaats heeft. Voor ieder die zich vragen stelt: waarom zijn we hier, hoe zijn wij ontstaan en wat is de zin van dit leven.

Catastrofes waren tot in het recente verleden verbonden met de ideeën van zonderlingen of van wetenschappers uit een periode waarin ze niet beter wisten.' Er is dus wel moed voor nodig om in onze tijd als geoloog op zoek te gaan naar sporen van de geweldige catastrofe die in Genesis beschreven staat: de zondvloed. En dat nog wel in Nederland. De auteurs houden in deze studie ernstig rekening met deze ongekende ramp en gaan als geologen die de Bijbel serieus nemen de discussie met vakgenoten niet uit de weg. In de ons omringende landen wordt in de geologie steeds meer met catastrofes rekening gehouden. In Nederland zijn er nu wel geologen die, los van eventuele Bijbelse gegevens, uitgaan van catastrofes als verklaring van allerlei geologische verschijnselen. De auteurs gaan hierop uitvoerig in.

Er zit veel geloof in wetenschap en veel nadenken in religie. Voor beide geldt echter dat zij de werkelijkheid niet verklaren; op beide wegen blijft er een mysterie over. De enorme kennis, die met name in de vorige eeuw verworven is, heeft ervoor gezorgd dat modern wereldbeeld en christelijk geloof twee niet te verenigen entiteiten schijnen te zijn. In dit boek zijn twee mensen aan het woord die wezenlijk in elkaars gebied geïnteresseerd zijn. De schrijvers zijn ervan overtuigd dat nadenken over God en de wereld alleen vruchtbaar kan zijn wanneer theologen en natuurwetenschappers zich door elkaar willen laten inspireren. In het boek wordt daar een begin mee gemaakt. Smilik (medisch bioloog) geeft in het eerste deel een overzicht van de problemen waarvoor de natuurwetenschappen ons stellen. Dingemans (theoloog) onderzoekt in deel twee hoe onze visie op de werkelijkheid veranderd is en start een zoektocht naar God in onze wereld. In het derde deel gaan de twee in alle openheid een gesprek met elkaar aan. Spannend is waar ze elkaar vinden en waar verschillen blijven bestaan.

Jezus opgestaan. Hoe weet je dat? Een God die voor ons zorgt: toch gewoon een wensdroom? Gesprekken tussen gelovigen en niet-gelovigen, op kringen of in familieverband, lopen nogal eens uit op dit soort vragen - en lopen dan vaak ook vast. In de wetenschap gaat het immers om 'harde' feiten en controleerbare gegevens. De kerk daarentegen spreekt over een andere werkelijkheid, zij spreekt vanuit geloof. Dan gaat het om een heel andere zekerheid, iets dat je nooit kunt weten, alleen maar geloven. In de klassieke christelijke traditie bestond deze tegenstelling niet. Deze bundel wil iets laten zien van de actuele waarde van deze klassieke traditie. We hoeven ons niet tevreden te stellen met een ongelovig weten en een onwetend geloof. De (post)moderne criteria waaraan geloven of menen moeten voldoen om de eretitel 'weten' te krijgen, moeten worden bijgesteld! Daardoor verliest niet alleen de scepsis (vroom of rebels), maar tegelijk ook het dogmatisme (orthodox of evangelicaal) veel van zijn houvast.

Evolutie en schepping, dat is water en vuur, wetenschap versus geloof, serieus werk tegenover lichtzinnigheid? Veel mensen denken inderdaad vanuit zulke tegenstellingen. In dit boek zetten natuurwetenschappers, theologen en filosofen echter vraagtekens bij dit conflictdenken. Naast veel informatie biedt deze bundel verrassende Bijbelse en theologische inzichten, maar ook een scala van openhartige persoonlijke standpunten  van gelovig-bevlogen wetenschappers. Dit is een boek voor mensen die niet van struisvogelpolitiek houden. Een boek dat laat zien dat de mens een religieus wezen blijft, ook als hij de wetenschap beoefent.  

Rob van der Weghe emigreerde van de Alblasserwaard naar Amerika. Zijn carrière was daar zo succesvol, dat hij na verloop van tijd zich kon terugtrekken uit zijn activiteiten als vicepresident van een multinational. Toen gebeurde er iets schokkends: zijn vrouw kwam tot geloof in Jezus. Na een tijdje besloot hij alle bewijzen voor en tegen God en het christendom te gaan onderzoeken, en alle boeken te raadplegen die hij maar kon vinden. Wat hem toen overkwam was nóg schokkender: het christelijk geloof bleek waar te zijn. Van der Weghe werd van agnosticus tot een christen. In dit boek deelt hij met ons wat hij heeft gezien van Gods waarheid, hopend en biddend dat het de lezer zal helpen de vaste fundamenten van het geloof in God te ontdekken en te begrijpen.

Dit boek voert de lezer binnen in de fascinerende interactie tussen wetenschap en geloof. Het is speciaal geschreven voor mensen die interesse hebben in deze wisselwerking, maar die nog weinig of geen kennis hebben opgedaan van een van beide (of beide) terreinen. Alister McGrath biedt een duidelijke en brede inleiding, met een overzicht van de historische, theologische, filosofische en  wetenschappelijke aspecten van de relatie tussen wetenschap en geloof. Het boek is up-to-date, nauwkeurig en grondig en bevat een uitgebreide bespreking van de vragen rond evolutie en kosmologie, Hoewel Alister McGrath zich vooral richt op het christelijk geloof, wordt ook het belang van de andere godsdiensten verdisconteerd.

We leven in een tijd waarin wetenschap, theologie en marktdenken bijna alles lijken te verklaren. Iemand die toegeeft dat hij in God gelooft, wordt tegenwoordig zowat voor gek verklaard. Maar is het geloof echt een waanidee van mensen en is het, zoals sommige beweren, slecht voor je gezondheid? Of heeft het juist een positief effect op lichaam en geest? In dit boek bespreekt Andrew Sims de psychiatrische aspecten van het geloof in God. Hij gaat in op de relatie tussen godsdienst en welzijn en het mogelijke verband tussen godsdienst en mentale stoornissen. Ook vertelt Sims wat bezetenheid door demonen met de psychiatrie en het christelijk geloof te maken heeft.

Zesduizend jaar, of iets meer. Of dertien komma zeven miljard jaar? Hoe oud is het heelal, de aarde? Het leven? De mens? En hoe verhoudt zich het Bijbelse scheppingsverhaal met de ontstaansmodellen die wetenschappers hebben getracht op te stellen? Alles roept om een antwoord op die vragen. Schepping of evolutie? Schepping één evolutie, is dat ook denkbaar? Durven we een eerlijke confrontatie aan, zelfs al weten we nog niet alle antwoorden op de vragen die dan worden opgeworpen? De afgelopen jaren heeft René Fransen zich intensief beziggehouden met het debat over schepping en evolutie. In dit boek beschrijft hij de argumenten voor en tegen evolutie, de Big Bang, creationisme en Intelligent Design. Ook gaat hij in op de beperkingen van de wetenschap, en doet voorstellen voor een theologische duiding van de eerste hoofdstukken van Genesis. Hij pleit tegen een te strikte scheiding tussen geloof en wetenschap, en wil de twee met elkaar in gesprek brengen.

Moet je gek zijn om te geloven? Of op z'n minst naïef, onkritisch en zweverig? Hoewel moderne mensen hebben afgerekend met de illusie dat er een God bestaat, wil God maar niet dood. Buiten Europa groeit religieus geloof gestaag en zelfs in het seculiere Nederland zijn er mensen die zich tot het geloof bekeren. Natuurlijk kunnen we dat zien als een nieuw bewijs voor de onuitroeibare irrationaliteit van mensen, maar misschien is er meer aan de hand. Misschien is geloven in God niet zo dom als het lijkt. In dit boek zetten twee gelovige wetenschappers de argumenten voor en tegen Godsgeloof op een rij. Ze doen dat op een milde manier, zonder polemiek of bekeringsijver, maar met vaart en humor. Het boek is tot stand gekomen met medewerking van gelovige en niet-gelovige wetenschappers uit verschillende vakgebieden, en bevat de laatste wetenschappelijke en filosofische inzichten over religie.

Dit boek van een wiskundige legt een originele link tussen geloof en wetenschap. Het toeval staat daarbij centraal. Toeval wordt zowel in de wetenschap als in de religie gebruikt als een verklaring van verschijnselen. In het laatste geval soms als een pseudoniem van God. Toeval en geloof lijken elkaar op het eerste gezicht slecht te verdragen, evenals toeval en wetenschap. Is het wel wetenschappelijk om je te beroepen op toeval? Wat betekent het eigenlijk om een bepaald verschijnsel met behulp van toeval te verklaren? En sluit een beroep op toeval het bestaan van God uit? Bijzondere aandacht is er voor de evolutie, een proces waarbij kansen en toeval zo'n grote rol spelen en waar wetenschap en religie met elkaar in botsing lijken te komen. De auteur laat zien dat een dergelijke botsing niet hoeft. Het is mogelijk om de evolutie - en bijna elk ander facet van onze werkelijkheid - te beschouwen op zowel een wetenschappelijke als een religieuze manier. Beide gezichtspunten zijn even waardevol, legitiem en bruikbaar.

Geloof en wetenschap staan vrijwel altijd op gespannen voet met elkaar. Tegelijk is de belangstelling voor het goddelijke binnen de natuurwetenschap nooit zo groot geweest als vandaag de dag. Â In dit boek geeft Arthur Peacocke zijn visie op de verhouding tussen geloof en wetenschap. Indringend beschrijft hij de situatie van de hedendaagse natuurkundigen en hun gedreven spirituele zoektocht naar een religie die kan beantwoorden aan de eisen van de wetenschap. Hij toont aan hoe God werkt zowel in de spirituele als in de fysieke wereld en rekent af met de voortdurende strijd tussen schepping en evolutie.

Bij veel mensen heerst de opvatting dat religie en wetenschap lijnrecht tegenover elkaar staan. In dit boek wordt het bestaan van God niet vanuit een spirituele maar vanuit een rationele invalshoek benaderd. Een zoektocht naar de waarheid aan de hand van de wetten van de logica. Het gaat over basisvragen als: Waar komen wij vandaan? Wat is onze bestemming? Bestaat er een God? Leidt wetenschap niet automatisch tot een atheïstische levensovertuiging? Het gaat in op zaken variërend van de betrouwbaarheid van de rede, een ontwerp van de natuur, het bestaan van wonderen, de betrouwbaarheid van de Bijbel tot Jezus en de God die we kunnen leren kennen. Uiteindelijk draait alles om ons 'wereldbeeld': hoe moeten we de wereld om ons heen duiden? Voor christenen die hun geloof rationeel willen onderbouwen en atheïsten die menen dat de wetenschap God allang heeft wegverklaard.

Heeft een liefhebbende God deze aardeschapen of zijn we het willekeurig product van miljoenen jaren van natuurlijke selectie? Leert de Bijbel over een letterlijke zesdaagse schepping, die uitvoerbaar was of wijst het wetenschappelijk bewijs naar evolutie? Kunnen beide theorieën succesvol zijn en samengevoegd worden tot één? Dwight Nelson nodigt lezers uit om samen met slimme experts een schepping-evolutie dialoog aan te gaan. Met helderheid en logica onderzoekt dr. Nelson de bewijzen: de complexiteit van levende organismen, nieuwe geologische ontdekkingen en het menselijk voortplantingssysteem. Allemaal aspecten die, zo concludeert hij, wijzen naar één rationele conclusie - dat een Goddelijke Meester Ontwerper onze planeet geschapen heeft. En het is dezelfde Schepper God die ons leven bestuurt en ons de belofte geeft van een nieuw aards tehuis, samen met Hem.

De verhouding tussen redelijk denken en religieus leven en beleven blijft de gemoederen bezig houden. Vaak staan bijvoorbeeld de uitspraken van de empirische wetenschappen op gespannen voet met religieuze dogma's. Maar ook op politiek gebied strijden religieuze en seculiere visies om voorrang. Mag religie in het publieke leven ook een rol spelen en zo ja, op welke manier? Dit boek geeft een kritische inleiding op de filosofische begrippen die centraal staan in discussies over deze thematiek. Het gaat niet alleen in op de hedendaagse discussie, maar ook op de historische ontwikkeling ervan. Achtereenvolgens komen kentheoretische, ethische en sociaal-politieke aspecten aan de orde. Het eerste aspect betreft onder meer de verhouding tussen wetenschappelijke kennis en religieuze openbaring en de status van godsbewijzen. Het tweede heeft betrekking op de rol die religieuze ervaring en wetenschappelijke kennis spelen als bronnen van zingeving. Het derde gaat vooral over vragen ten aanzien van secularisering (ontkerkelijking) en secularisme (scheiding van kerk en staat). De nadruk ligt op de grote monotheïstische religies, maar ook andere religieuze tradities passeren de revue, zoals boeddhisme, hindoeïsme en confucianisme.

Kan de mens God kennen? En van welke aard is die kennis? Dr. C. Sanders zoekt in dit boek naar antwoorden waarin God geen hypothetische, menselijke constructie is, maar een werkelijkheid die door de mens ervaren kan worden en waarmee de mens een relatie kan hebben. De auteur is van mening dat godskennis van en geheel andere orde is dan het westers-wetenschappelijke kennisbegrip. Godskennis overschrijdt de grenzen van ons alledaagse en wetenschappelijke weten en strekt zich uit tot over de dood. De auteur spitst zijn stelling dan ook toe op de actuele theologische problematiek van de persoonlijke God en het eeuwig leven. Ten diepste gaat het daarmee in dit essay over de zin van het menselijk leven.

Over toeval en doelgerichtheid in de evolutie. Het leven op aarde, het bestaan van de kosmos: ze houden niet op mensen te verbazen en te verbijsteren. Sommigen zeggen dat het een ongeluk is, misschien schitterend, maar een ongeluk niettemin. Anderen denken echter dat de nauwe samenhang in leven en kosmos juist allerlei sporen van ontwerp vertoont. In dit boek laten een aantal wetenschappers zien dat het populaire beeld dat deze wereld een toevallig ongeluk is, bepaald niet afgedwongen wordt door de wetenschap. Dit is een boek voor wie zich wil verbazen, voor hen die de wetenschap serieus nemen, niet over één nacht ijs willen gaan, en open staan om eens een ander geluid te horen.

Volgens wetenschappelijke inzichten zijn mens en wereld toevalsproducten, hetgeen in tegenspraak is met de idee dat ze ontworpen zijn.
De natuurwetenschap laat geen ruimte voor geloof in God.
Wie de wetenschap serieus neemt, moet het naturalisme aanvaarden,
Het bestaan van God is onbewijsbaar, dus is het geloof in God irrationeel.
Het christendom spreekt van 'heilsfeiten', maar die 'feiten' zijn geen feiten.
Het christendom is immoreel omdat het exclusieve waarheidsaanspraken maakt
Het christendom leert dat God liefde is, maar er is zoveel kwaad in de wereld dat een liefdevolle God niet kan bestaan.
De auteur analyseert deze stellingen en betoogt dat ze lang niet zo sterk onderbouwd zijn als vaak wordt gedacht.

Bram van der Beek gaat in op de relatie van geloof en wetenschap in het licht van de discussie over Intelligent Design. Hij neemt daarin een eigen positie in, waarbij hij recht doet aan de eigenheid van het wetenschappelijke werk en tegelijk de betekenis van het geloof in God als Schepper nog radicaler inbrengt in het denken over geloof en wetenschap dan het creationisme. Niet alleen wat voor mensen intelligent design lijkt moet worden opgenomen in ons denken, maar ook wat ons stupid design lijkt.

Tegen. Dat is het stereotype antwoord van een creationist als het over macro-evolutie gaat. Maar het kan ook anders. Wetenschappers presenteerden in augustus 2003 nieuwe resultaten van een gedegen onderzoek, naar o.a.
de datering van fossielen
de snelle vorming van de aardlagen door grootschalige catastrofes
micro-evolutie binnen de oorspronkelijke geschapen oersoorten
de oorsprong van de mens
Het creationisme bouwt aan een alternatieve reconstructie van het verleden.